Bu yazıda 1849-1912 yılları arasında yaşamış olan Giresunlu Ali Rıza Efendi’nin biyografisi ele alınmıştır. Ali Rıza Efendi’nin oğlu Mustafa Asım Efendi’den olan torunları Giresun tarihinin de önde gelen kişilikleridir. Torunlarından Mehmet Nuri Erkan, Türk Hava Kuvvetlerinde uzun yıllar mühendis olarak çalışmış ve general rütbesinden emekli olmuştur. Diğer oğlu Tabip General Ali Rıza Erkan ise askeri kariyeri dışında Cumhuriyet Halk Partisi’nden 1963-1968 ve 1973-1978 yılları arasında iki dönem Giresun Belediye Başkanlığı’nda bulunmuştur. En küçük torunu ise Giresun’da halen oğulları Engin ERKAN ve Muammer ERKAN ile birlikte ticarî faaliyetlerini devam ettiren Abdurrahman Erkan’dır.

Ali Rıza Efendi’nin Cebele Rüşdiye Mektebi’nde başöğretmenlik ile başlayan memuriyet hayatı Giresun Müftülüğü ile noktalanmıştır. Ali Rıza Efendi’nin Cebele, Sayda, Trablusgarp (Libya), Giresun ve Bafra Rüşdiye okullarında uzun yıllar başhocalık, 6 Temmuz 1905’ten ölümüne kadar da Giresun Müftüsü olarak yaklaşık 33 yıl öğretmenlik ve müftülük yapmış olan bir Giresunlu-Osmanlı okumuşu olduğu görülmektedir. Bu yazı, Başbakanlık Osmanlı ve İstanbul Müftülüğü Arşivi kayıtlarıyla Ali Rıza Efendi’nin torunu Abdurrahman Erkan’ın (d. 1924) verdiği bilgi ve belgelere dayanmaktadır.

1-            Doğumu ve Ailesi

Ali Rıza Efendi, kendi el yazısı ile doldurduğu sicil dosyasına göre “hicrî 1265 yılı Cemaziyelahiresi evâilinde” bir Cuma gecesi Giresun’da dünyaya gelmiştir.  Bu ifadeye göre Ali Rıza Efendi’nin doğum tarihi 24 Nisan-3 Mayıs 1849 tarihleri arasındadır. Fakat Cemaziyelahir ayının evaili ifadesinden söz konusu ayın ilk 10 günü kasd edildiğine göre Ali Rıza Efendi, 3 Cemaziyelahir 1265 veya 10 Cemaziyelahir 1265’te (26 Nisan 1849 veya 3 Mayıs 1849) doğmuş olmalıdır.

Ali Rıza Efendi’nin babası Giresun’da gemicilik ve denizcilikle uğraşan Ahmet Reisoğlu Mustafa bin Ali, annesi ise Hâce Fatma Hanım’dır. Nüfus tezkeresine göre uzun boylu, elâ gözlü ve buğday tenli olan Ali Rıza Efendi, Hacı Hüseyin Mahallesi’nde 126 numaralı evde ikamet etmekteydi.   1835 tarihli Giresun Kazası Nüfus Defteri’ne göre Ali Rıza Efendi’nin dedesi “kısa boylu ve kır sakallı” olarak nitelendirilen Ahmet Reisoğlu Ali’dir. Dedesi Ahmet Reisoğlu Ali’nin doğum tarihi 1787, ölüm tarihi ise 27 Ağustos 1837’dir. Babası Mustafa ise Nüfus Defterine göre 1831 doğumludur.

Ali Rıza Efendi’nin torunu Abdurrahman Erkan’ın elinde bulunan ve hicrî 1253 (1837) tarihinde düzenlenmiş şecereye göre aile “Tokâdîzâde” adıyla anılmaktadır. Bu durum, ailenin aslen Tokatlı oldukları izlemini veriyor olsa da Ali Rıza Efendi’nin sicil dosyasında ve ölümünden sonra 11 Şubat 1914’te düzenlenen veraset ilamında aile adı “Ahmetreisoğlu/Ahmetreiszâde” olarak zikredilmiştir. Şecerede Ali Rıza Efendi’nin ait olduğu kol, dede Tokadîzâde El-Hac Es-Seyyit Mehmet ile başlayıp Es-Seyyit Hasan Yazıcı, Es-Seyyit Ali Ağa, Es-Seyyit Mustafa Reis ve Es-Seyyit Ali Rıza Efendi olarak devam etmektedir. Yine şecereye göre Ali Rıza Efendi’nin Ahmet ve çok küçük yaşta ölen bir kardeşi daha bulunmaktaydı.

Bulgaristan’ın Tırnova göçmenlerinden Dağlıoğlu ailesinden Abdullah Bey’in kızı Rukiye Hanım’la evlenen Ali Rıza Efendi’nin Mehmet Nuri, Mustafa Asım ve Ahmet İzzet adında üç oğlu ile Zeynep ve Emine isminde iki kızı dünyaya gelmişti.  Oğullarından Mustafa Asım, Trablusgarp’ta doğmuş, kızlarından Zeynep Hanım ise bir Bahriye Binbaşısı ile evlenmiş ve 1887’den itibaren İstanbul’da yaşamaya başlamıştır. Ali Rıza Efendi’nin ikinci eşi ise Ayşe Hanım’dı. Ayşe Hanım’dan çocuğu yoktu.

Şecerede de görüldüğü üzere Ali Rıza Efendi’nin okumuşluğu dedelerinden Es-Seyyit Hasan Yazıcı’dan miras kalmıştır. Ali Rıza Efendi’nin uzun yıllar öğretmenlik ve müftülük yapması oğlu Mustafa Asım ile torunlarının askerî ve idarî bürokraside yükselmelerine vesile olmuştur. Öyle ki, Mustafa Asım Efendi de babası gibi medrese öğrenimi görmüştü. Şubat 1914 başında  İstanbul Fatih’te Çifte Ayak Kurşunlu Medresesi’nde okuduğunu bildiğimiz Mustafa Asım Efendi’nin oğulları da askerî ve sivil bürokraside önemli mevkilere yükseldiler. Mustafa Asım Efendi’nin oğullarından Mehmet Nuri Erkan, Türk Hava Kuvvetlerinde uzun yıllar mühendis olarak çalışmış ve general rütbesinden emekli olmuştur. Diğer oğlu Tabip General Ali Rıza Erkan ise askeri kariyeri dışında Cumhuriyet Halk Partisi’nden 1963-1968 ve 1973-1978 yılları arasında iki dönem Giresun Belediye Başkanlığı’nda bulunmuştur.  Aslında aile için belediye başkanlığı yeni bir meslek değildi. Ali Rıza Erkan’ın annesi Pastırmacıoğlu Hacı Mehmet Efendi’nin kızıydı. Pastırmacıoğlu ailesinden Mustafa Efendi, Giresun’un ilk belediye başkanıydı. 1875-1877 yılları arasında Giresun Belediye Başkanlığı yapmıştı.

Devamı edecek