İpek Yolu Milattan Önce başlayıp Çin’i, Asya üzerinden Anadolu ve Avrupa’ya bağlayan tarihi kervan yoludur. Dünyanın en uzun ve en verimli ticaret ve kültürel iletişim ağıdır. Ticaret Çin’den başlayıp Avrupa’da son bulmuştur. Bu yol üzerinde en çok ipek taşındığı için “İpek Yolu” adıyla anılmıştır. Bu yol, Orta Çağ’da Hindistan ve Uzak Doğu’nun baharat, ipekli dokuma ve kıymetli madenlerini Avrupa’ya ulaştırmak için kullanılmıştır. İpek Yolu ismi ilk kez Alman coğrafyacısı Ferdinand von Richthofen tarafından 1877 yılında kullanılmıştır. İpek Yolu sadece ticaret yolu olarak algılanmamalıdır. Çünkü ipek, ayrıca Doğu kültürünün Batı tarafından tanınmasını da sağlamıştır. Bu yol 2000 yıldan beri bölgede yaşayan kültürlerin, dinlerin, ırkların izlerini taşımakta ve olağanüstü bir tarihsel ve kültürel zenginlik sunmaktadır.

1990’lı yıllarda Sovyetler Birliği’nin dağılması ile bağımsızlıklarını kazanan Orta Asya Türk Cumhuriyetleri, İpek Yolu’nun hem bir ticaret yolu, hem de tarihsel ve kültürel değer olarak yeniden canlandırılması için çalışmalar yapmıştır. Kazakistan ve Özbekistan gibi ülkeler bu yol boyunca inşa edilmiş ve artık kullanılmayan yapıları tamir ederek yeni işlevler kazandırmaya çalışmışlardır. İpek Yolu’nun canlandırılması konusunda en büyük proje Çin tarafından yürürlüğe konulmuştur. Çin Halk Cumhuriyeti, İpek Yolu Ekonomik Kuşağı projesini yürürlüğe koyarak bu projeyi Eylül 2013’te kamuoyuna duyurmuştur. İpek Yolu Ekonomik Kuşağı projesi; karayolu, demir yolu ve deniz yoluyla tüm ülkelerin birbirine bağlanmasını amaçlamaktadır. Projenin ilk başlangıç noktası Çin’dir. Çin’den sonraki başlangıç noktasını, Kazakistan’ın Khorgos sınır bölgesi oluşturmaktadır. Kazakistan’dan sonraki yol ise Rusya üzerinden birkaç güzergâha ayrılmaktadır. Çin’in liderliğini yaptığı Yeni İpek Yolu Projesi’nde asıl amacı Avrupa Birliği ülkeleriyle ticaret hacmini artırmaktır.

Çin, bu proje için 2014 yılında Yeni İpek Yolu Fonu kurmuş ve 40 milyar dolar kaynak ayırmıştır. Ayrıca bu projeye destek sağlaması için de Kasım 2014’de Asya Altyapı Yatırım Bankası’nı (AIIB) kurmuştur. Bu kaynaklara ek olarak Ocak 2015 yılında Enerji Kalkınma Fonu oluşturulmuştur. Bu fon sayesinde 20 milyar dolar yatırım çekilmesi öngörülmüştür. Çin’in Yeni İpek Yolu Projesi 65 ülkeyi kapsamaktadır. Bu proje 21 trilyon dolarlık bir ekonomiyi yakından ilgilendirecektir. Çin’in “Yeni İpek Yolu Projesinin Orta Asya ülkeleri başta olmak üzere Avrupa ülkeleri tarafından da ilgiyle karşılanması ABD’yi kendi İpek Yolu projesini üretmeye itmiştir. ABD Dışişleri Bakanı 2011’de “Yeni İpek Yolu Stratejisi” adıyla bir bildirge yayımlamıştır. Bu bildirgenin temelinde ABD ile NATO ülkelerinin Afganistan’dan çekilmesi ve bölgenin ekonomik, kültürel ve sosyal açıdan istikrarı vardır. ABD’nin planına göre Afganistan’da oluşacak bir istikrar ile Orta Asya ülkeleri Afganistan üzerinden Pakistan ve Hindistan’a bağlanacaktır. Bu projenin temelinde kara ve demir yollarının yapılması ve enerji boru hatlarıyla Hindistan’a kadar uzanacak bir ekonomik hat yer almaktadır.

Kazakistan, Çin ile olan ilişkilerinde ekonomik temelli bir planlama yapmaktadır. Nur Sultan Nazarbayev, Mayıs 2014’te Çin’e yaptığı ziyarette 2016 yılında Çin-Kazakistan ticaret hacminin 40 milyar dolara çıkmasına dair planlamadan bahsetmiştir. Bu ziyaret sırasında Kazakistan ile Çin arasında stratejik ortaklık beyanı yapılarak bunu destekleyen bildiri yayımlanmıştır. Bu planlamaya göre Kazakistan’dan iki demir yolu hattı geçecektir. Birincisi Batı Çin-Batı Avrupa hattıdır. Bu hat ile Çin’den yola çıkacak tren Çin içlerinde durmaksızın Kazakistan üzerinden Rusya, Beyaz Rusya, Ukrayna ve Avrupa ülkelerine gidecektir. Ukrayna krizinden sonra Kırım, İpek Yolu Projesi için önemli hale gelmiştir. Çünkü Kırım’a kadar gidecek karayolu, buradan deniz yoluyla mallar Avrupa’ya taşınabilecektir. Rusya’dan geçecek diğer hat ise St. Petersburg üzerinden olacaktır. Bu yazı dizisinin ikinci bölümünde Türkiye üzerinden geçecek olan kara ve demir yolu projesi ile ülkemize sağlayacak olduğu ekonomik katkıyı irdeleyeceğim.